حق، آزادی اندیشه و بیان

این واقعیتی غیرقابل چشم پوشی است که انسان عصر جدید، نظام های بسیار جامع حقوقی برای حوزه های مختلف زندگی خود پدید آورده است. انسان امروزین، نظام های حقوقی متعددی را تجربه کرده و در سیر تکاملی دستیابی به حقوق خودش، از هیچ تلاشی فروگذار نکرده است. در چنین وضعیتی، می توانیم از نسبت نظام حقوقی دینی خودمان با نظام حقوقی عقلی و تجربی انسان مدرن غربی پرسش کنیم. یک نظام حقوقی همچون یک وسیله، روابط اشخاص را تنظیم می نماید و جامعه را به پیش می برد. تمثیل وار پرسش این است که با وجود یک ماشین به ظاهر کارآمدی که انسان عصر جدید با عقل و تجربه خود بدان رسیده است، آیا به ماشین حقوقی دیگری نیاز داریم یا نه؟. به عبارت دیگر، با وجود چنین پیشرفت های در زمینه حقوق انسان و با وجود راهکارهای فراوان برای استیفای حقوق بشر، آیا می توانیم ادعا کنیم که حقوق مردم و اجرای عدالت، نیازمند دستورهای دینی و معیار و میزان های ارائه شده توسط پیامبران الهی است؟ پاسخ، به وضوح آری است. تمدن نوین غربی، تمدنی انسان محور است و سازه های حقوقی گستره و وسیعی در آن پدید آمده است تا حق انسان به صورت کامل و جامع به او داده شود. مشکل این نظام حقوقی هم در سطح شناسایی حقوق انسان ها و هم در زمینه عملیاتی نمودن این حقوق می باشد. زمانی که انسان، تنها به بعد مادی اش خلاصه شود، تنها نیازها و حقوق این حوزه مورد توجه قرار می گیرد. از سوی دیگر، فراموش کردن خدا و بی توجهی به اخلاق و معنویت، سبب می شود تا عملی شدن یک نظام حقوق بشری تحت تأثیر قرار بگیرد. هم اکنون این حقیقت برای همگان آشکار شده است که صحبت از آزادی و حقوق بشر توسط غربی ها، صرفاً یک شعار زیباست. اهمیت نظام حقوقی اسلام در چنین وضعیتی این است که تعریف دیگری از حقوق ارائه می دهد. حقوق از منظر دین اسلام، تنها به مجموعه قواعد حاکم بر روابط بین اشخاص اشاره ندارد. حقوق اسلامی دانشی است که از سویی روابط انسان ها با یکدیگر را به بهترین نحو تنظیم می کند و از سوی دیگر روابط انسان ها با خدا را به خوبی تنظیم می کند. اسلام بعنوان مکتبی جامع، جهانی و جاودان، به سازماندهی مطلوب زندگی اجتماعی بشر می اندیشد و حقوق انسان را در همه ابعادش مورد توجه قرار می دهد. یکی از این حوزه های مهم، حقوق انسان ها در ابعاد اجتماعی و سیاسی شان می باشد.

این درس تحت عنوان «حق، آزادی اندیشه و بیان» در 8 جلسه توسط استاد آراسته ارائه شده است. هدف اصلی این درس، ارائه مباحث اصلی متعلق به حقوق اجتماعی و سیاسی در اسلام می باشد. استاد بدین منظور موارد و مصادیق اصلی حقوق اجتماعی و سیاسی در اسلام را یک به یک تشریح نموده است. در جلسات نخست این درس به حقوق اقتصادی و مالی اسلامی همچون حق مالکیت، اشتغال و مسکن و حقوق و آزادی های اجتماعی از قبیل آزادی اندیشه و عقیده پرداخته شده است. موضوع جلسات میانی این درس، حقوق سیاسی و حکومتی با مصادیقی همچون حق حاکمیت مردم، حق نظارت بر حاکمیت، آزادی های سیاسی، آزادی بیان، آزادی رسانه و احزاب می باشد. استاد در نهایت در جلسات پایانی این درس به پرداخته حقوق زنان و اقلیت ها در اسلام پرداخته است. در زمینه حقوق زنان، نظام توصیفی زن مورد اشاره قرار می گیرد و اصول و مبانی حقوق نسبت به زن و مرد و تفاوت حقوقی بین این دو جنس در زمینه هایی همچون ارث، دیه و طلاق تشریح می شود.